Ryzyko powstawania odleżyn dotyczy osób, które nie są w stanie samodzielnie zmienić pozycji ciała i w przeciwieństwie do innych, nie czują dotkliwego ucisku, będącego bodźcem do przeniesienia ciężaru na inną stronę.
Proces powstawania ran odleżynowych jest bardzo prosty – długotrwałe leżenie powoduje wzmożony ucisk na tkanki, to prowadzi do zmniejszenia ukrwienia i niedotlenienia tych okolic, a w konsekwencji do powstania odleżyn.
Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia odleżyn:
- długotrwałe unieruchomienie w łóżku lub wózku inwalidzkim
- choroby przewlekłe m.in. cukrzyca
- niedożywienie
- brak odpowiedniej ilości płynów
- delikatna, wrażliwa skóra
W pierwszej kolejności pojawia się obrzęk i rumień. Następnie skóra sinieje i łuszczy się. Powstaje zalążek rany odleżynowej, z której zaczyna się sączyć surowica. Kolejny etap to postępujące owrzodzenie skóry, a następnie głębszych struktur – aż do kości włącznie.
Ostatnim stadium jest zakażenie szpiku, które jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Dlatego właśniezapobieganie powstawaniu odleżyn oraz ich leczenie należą do priorytetowych zadań osób opiekujących się pacjentami przykutymi do łóżka, zarówno w warunkach szpitalnych, jak też domowych.
Odleżyny – stopnie
Leczenie odleżyn zależy od stopnia ich zaawansowania. Stopień zaawansowania odleżyn podzielono według 5-stopniowej skali Torrance’a. Jak wygladają odleżyny? Klasyfikacja odleżyn i leczenie zmian przedstawia się następująco:
- odleżyna 1 stopnia : Rumień, który nie blednie, jest ciepły i bolesny w dotyku. sti
W stadium I, gdzie skóra nie jest uszkodzona, miejsca zmienione chorobowo należy smarować preparatami nawilżającymi i przeciwzapalnymi. Można zakładać opatrunki okluzyjne. Należy pamiętać o bezwzględnym utrzymywaniu zaczerwienionego miejsca w czystości. Co kilka godzin należy sprawdzać czy zmiany się powiększają.
- odleżyna 2 stopnia: Sączące się zmiany skórne takie jak nadżerki, pęcherze, zmienna temperatura skóry, miejscowy obrzęk. Doszło do zaburzenia mikrokrążenia.
W stadium II należy przemywać zmiany skórne roztworem soli fizjologicznej i wody utlenionej, a następnie przykładać maści z antybiotykami. Można stosować opatrunki okluzyjne. Dobrze jest oklepywać lub masować zdrową skórę wokół odleżyny, aby poprawić ukrwienie.
- odleżyna 3 stopnia: Sączące się wrzody obejmujące tkanki podskórne, widoczne uszkodzenia mechaniczne skóry, rany odleżynowe oddzielone od zdrowej tkanki obrzękiem i wyraźnym rumieniem.
W stadium III, gdzie zmiany odleżynowe objęły głębsze tkanki, pielęgnację rany należy zaczynać od przemywania chorego miejsca roztworem soli fizjologicznej i wody utlenionej. Następnie delikatnie usunąć martwe tkanki i wydzielinę jałowym, suchym gazikiem. Na zdrową skórę wokół odleżyny dobrze jest założyć folię ochronną. Jeśli pojawia się dużo wydzieliny, zaleca się stosowanie opatrunków absorpcyjnych, które trzeba zmieniać raz dziennie. Wskazane jest też wykonanie posiewu bakteriologicznego wydzieliny.
- odleżyna 4 stopnia: Owrzodzenie powiększa się, sięgając do mięśni lub kości. Na dnie rany widoczne czarne martwicze zmiany.
- odleżyna 5 stopnia: Martwica zajmuje powięź i mięśnie, ale może obejmować też stawy i kości; powstałe ubytki mogą łączyć się ze sobą; w ranie znajdują się czarnobrązowe masy rozpadających się tkanek.
W stadium IV i V, kiedy doszło już do odsłonięcia mięśni czy kości, pielęgnacja nie różni się właściwie od tej, której wymaga stadium III. Najczęściej wówczas niezbędna jest jednak interwencja chirurgiczna w celu przeszczepienia zdrowych płatów skórno-mięśniowych. Niekiedy alternatywnym działaniem może być oczyszczenie za pomocą preparatów enzymatycznych (takich np. jak streptokinaza) stosowanych w maści lub żelu lub przez nasączanie nimi np. opatrunków alginianowych. Skuteczny może być także opatrunek hydrokoloidowy, który dzięki wysokiemu uwodnieniu powoduje nasączenie i łatwiejsze oddzielenie strupa martwiczego.